... Бугун 2018 йил 4 декабрь. Эрталаб соат 10:00. Тарихга олтин харфлар билан ёзиладиган кун! Биз бу кунни узоқ кутдик. 130 йил! Муҳаммад Раҳимхон-Феруз ва унинг Вазири Акбари, яьни Бош вазири Исломхўжа эзгу ғоялари, муҳтарам Президентимиз ташаббуси билан Хивага илк поезд келди.
Бу кунларга етганлар бор, етмаганлар бор. Бу кун фақат бизга-бизнинг замондошларимизга насиб этди.
Республикамизнинг таниқли фан-маданият, адабиёт ва санъат намояндалари, меҳнат фахрийлари, кенг жамоатчилик, давлат бошқаруви ва жамоат ташкилотлари вакиллари, ёшлар биринчи поезднинг дастлабки йўловчилари бўлишди.
Тантанали тадбирда Ўзбекистон Республика-си Бош вазирининг биринчи ўринбосари А.Раматов, вилоят ҳокими Ф.Эрманов, меҳнат фахрийси Н.Отажонов, Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси раиси С.Сай-йид, Хоразм Маъмун академияси етакчи илмий ходими, архитектура фанлари доктори Г.Дурдиева, Ўзбекистон халқ артисти Ё.Ахмедов, Ўзбекистон ЁИ вилоят Кенгаши фаоли Н.Маткаримовалар сўзга чиқиб, темир йўл ва вокзал биносининг қурилиб, фойдаланишга топширилиши, айниқса, сайёҳлик салоҳиятини, иқтисодий имкониятларни оширишда муҳим аҳамият касб этишини таъкидладилар.
Илк поезднинг дастлабки йўловчилари ва меҳмонлар ўзларини оҳанграбодек тортаётган очиқ осмон остидаги эртакмонанд шаҳар ичидаги шаҳарча-Ичон-қалъа музей-қўриқхонаси томон йўл олдилар. Қадимий ва тарихий ёдгорликлар бу гал ҳам уларнинг кўз олдида бутун бўйи барабар намоён бўлди.
- Бугун ҳаётимдаги энг унутилмас ва хаяжонли онлар бўлди,-дейди вокзал ходимаси Шаҳноза, - биринчи маротаба йўловчилар ва меҳмонларни илиқ кутиб олганимдан бахтиёрман. Сафарингиз ҳамиша бехатар бўлсин, азиз йўловчилар!
Чошгоҳ маҳал «Хива-Тошкент» поезди пойтахт томон йўл олди. Бу йўллар узоғимизни яқин этгувчи асрий орзу умидларимиз тантана қилганидан дарак беради.
Ш.МАШАРИПОВ,
Д.МАШАРИПОВ (суратлар),
«Хива тонги» махсус
мухбирлари.
Бу қишлок тахминан 1223-1227 йилларда ташкил топган. Ўтмишда Гандимёнда хам Хива хонлигида бўлганидек, ерларнинг энг кўпи хусусий мулк эгаларидан иборат эди. Бундан ташкари вақф ҳамда подшолик ерлари ҳам бўлган. Қишлоқда Отажон тўра, Машарипжон хўжа, Муродали маҳрам, Оллаберганбой, Одамбой нос фуруш, Мадаминхон, Матюсуф тўра, Аскар тўра, Исфандиёрхон, Саидабдуллахон, Ёкуббой, Оллаберганбой ва бошкаларнинг ер ва мол-мулклари бўлган.
Рўйхатда аён бўлганидек, Гандимёндаги барча ерлар Хива хонлари ва уларнинг қариндошлариники ҳисобланган. Қишлоқда асосан буғдой экилган. 1849-1850 йилларда хон саройига «Гандумкон» бўйича 1500 ботмон буғдой топширилган.
Гандимёнда Хоразм қишлоқ-ларида ягона ҳисобланган Ота-жон тўра томонидан 1871 йилда мадраса қурилган бўлиб, унда фақат хон авлодларига таълим берилган. Бу ерда тарихий ҳужжат – 1873 йилда Россия билан Хива хонлиги ўртасида шартнома тузилган. Хива хонлигининг рус халқи билан алоқаси мустаҳкамланган, хонликга чет эл босқинчиларининг бостириб кириши тўхтатилган.
Отажон тўра мадрасаси бир пайтлар қишлоқ ҳунарманд усталарининг марказига айланган эди. Эндиликда эса бу ерда кенг миқёсли реставрация-таъмирлаш ишлари олиб бориш режалаштирилган.
Илгари бу кишлокда биронта тиббиёт муассасаси бўлмаган. Одамлар Эшваис эшон, Абдулла шайх, Тангрикур охун каби дуогуй табибларга каратганлар.
Мустақиллик шарофати билан Гандимён қишлоғи эндиликда юртимизнинг энг гуллаб-яшнаган манзилларидан бирига айланган.
Л.БОБОЖОНОВА,
тумандаги 32-мактаб тарих фани ўқитувчиси.
Президентимизнинг 2018 йил 28 ноябрдаги “Ўзбекистон Республикасида миллий маданиятни янада ривожлантириш концепциясини тасдиқлаш тўғрисида”ги қарори ҳамда 2020 йил 26 майдаги “Маданият ва санъат соҳа-сининг жамият ҳаётидаги ўрни ва таъсирини янада ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармонида қатор вазифалар белгиланган. Бу муҳим ҳужжатлар Ўзбекистон давлат санъат музейи ва Ўзбекистон тарихи давлат музейларига тегишлича санъат ҳамда маданият ва тарих соҳасидаги барча музейлар фаолиятини илмий-тадқиқот ва методик жиҳатдан мувофиқлаштириш, уларнинг ушбу йўналишдаги ўзаро ҳамкорлигини таъминлаш, кадрлар салоҳиятини ошириш вазифаси юклатилганлиги ва ушбу музейларда музейшунослик, санъатшунослик, маданиятшунослик йўналишларидаги ихтисослаштирилган илмий кенгашлар ва илмий методик кенгашларнинг ташкил этилиши музейларни салоҳиятли кадрлар билан таъминлаш, музейлар ўртасидаги ҳамкорликни тизимли йўлга қўйиш, улар фаолиятини янада ривожлантириш ва ҳеч шубҳасиз янги, янада юқори босқичларга олиб чиқиш учун хизмат қилади.
Ушбу Фармон билан тасдиқланган 2020-2021 йилларда Ўзбекистон Рес-публикаси маданият ва санъатни янада ривожлантиришга доир қўшимча чора-тадбирлар дастурида белгиланган вазифалар доирасида “Ичон-қалъа” давлат музей-қўриқхонасида қуйидаги йўналишлар белгилаб олинди:
- 4 та янги - “Хоразмшохлар”, “Қадимги Хоразм тарихи”, “Хоразм давлати хонлари” ва “Мажлис - Ал-Уламо” доимий экспозицияларни яратишни якунлаш;
- музей-қўриқхона фондидаги мавжуд ашёлар ва коллекцияларини электрон каталогини яратиш ишларини янада жадаллаштириш, бугунги кунда музей-қўриқхонада мавжуд бўлган 39699 дан зиёд экспонатларнинг 26700 таси (67%) электрон каталогга киритилди;
музей-қўриқхона тасарруфига ўтказиладиган объектларнинг якуний рўйхати шакллантирилган бўлиб, улар Ичон-қалъа ҳудудидаги 56 та маданий мерос объектларини ўз ичига олади. Мазкур объектларни тасарруфига қабул қилиш ишлари тегишли ҳужжатлар билан расмийлаштирилиб, якунига етказилди.
Аҳолининг кенг қатлами, шунингдек, ўқувчи-ёшлар орасида давлат музейларида сақланаётган миллий, моддий-маданий мерос бойликлари, жумладан, археологик, амалий санъат, нумизматика, хаттотлик каби экспонатларнинг фото ва кўчма кўргазмалари ҳақида тарғибот тадбирларини ташкил этиш бўйича музей-қўриқхонада бир қатор ишлар амалга ошириб келинмоқда. Жумладан, экспозициялар, Ичон-қалъадаги маданий мерос обидалари, Хоразм давлати хонлари, олим ва алломалари тўғрисида “Smart” дас-турлар яратилди.
Шу билан бирга, мазкур Фармон ижросини таъминлаш мақсадида жорий йилнинг якунига қадар музей-қўриқхонадаги жами 19 та экспозициянинг ўзбек, рус ва инглиз тилларидаги 30-40 дақиқалик аудиовизуал форматларини шакллантириш ишларининг режалари ишлаб чиқилди. Шунингдек, Wi–Fi ҳудудлари яратиш борасида “Интерактив систем” фирмаси билан келишув ишлари якунига етмоқда.
Электрон йўл кўрсаткич ва мобил илова қилиш, шунингдек, ноёб экспонатлар 3D кўринишини ишлаш ва сайтга жойлаштириш ҳам режалашти-рилмоқда.
Хива хонлари зарбхонаси негизида ташриф буюрувчиларга совға танга зарб қилиш ва сотишни ташкил қилиш галдаги вазифалар қаторидан ўрин олган.
Бу эса ўз навбатида музейлар фаолиятида рақамли технологияларни кенг жорий этиш ишларини мантиқий давоми хисобланиб, мазкур материаллар келажакда музей-қўриқхона томонидан давлат ва нодавлат муассасаларида ўтказиладиган кўчма кўргазмаларни юқори савияда ташкиллаштиришга хизмат қилиши баробарида Ичон-қаълага ташриф буюрувчилар сонини ошишида муҳим аҳамият касб этади.
Ушбу вазифалар масъулиятини ҳис қилган ҳолда музейлар фаолиятини янада такомиллаштириш, тизимга энг илғор ва замонавий технологиялар, ҳамда инновацион ғояларни кенг жорий қилган ҳолда ҳизмат сифатини юксак даражага кўтариш эзгу мақсадимиздир.
Мамлакатимизда эълон қилинган айни карантин кунларида ҳам уста ҳунармандларимиз уйларида қолиб, ишлашдан тўхтамаяптилар. Шу билан бирга, “Уйдаги юлдузлар” кўрик-танлови соҳибига айланмоқдалар. Ана шундай усталардан бири, қўли гул уста дея эътироф этишга лойиқ ҳунарманд Одамбой Машариповдир.
У воҳа ҳунармандчилик мактабининг етук вакили, ёғоч ўйма-корлик касбининг мохир устаси, ўнлаб шогирдларнинг устози. Ота-боболаримиздан мерос бўлиб келаётган, бироқ, унутилиб бораётган ноёб нақшларни қайта тикланишида унинг хиссаси катта.
Устози, таниқли ёғоч ўймакор уста Хайитмат Боғибековдан ҳунар-мандчилик сирларини ўрганиб, келаётганига мана 20 йилдан ошди. Юртимизда ўтказилган 100 дан ортиқ кўргазма-танловлар, 2019 йил Қўқон шаҳрида ўтказилган Халқаро ҳунармандчилик фестивали иштирокчиси, “Уйдаги юлдузлар” танловининг “Энг яхши ҳунарманд” йўналиши бўйича ғоли-би. Шунингдек, 2006 йилда”Алп Жамол” уй-музейи, 2015 йилда Эллик-қалъа туманидаги ”Норимжон бува” қабристони, шаҳримиздаги “Хотира хиёбони” ва “Бектемир бобо” қабрис-тони, 2017 йилда “Комилжон Отаниёзов” уй-музейларини ёғоч ўймакорлик санъати намуналари билан бойитди.
Уста томонидан ишланган ўйма устунлар, наққошлик санъатини ўзи-да намоён қилган сўрилар, хонтахта, бир ва икки табақали эшиклар, стол-стуллар, бир қанча ёғоч ўймакорлиги намуналари кишига завқ бағишлайди. Асосан ҳунармандчилик буюмларини тайёрлашда гужум, сасна, қайрағоч, чинор, кўктерак, ёнғоқ дарахти ёғоч-ларидан фойдаланади. Олча, олма, шафтоли, анор дарахти гуллари ва барглари асосида дизайн яратиб, буни ижодида акс эттиради.
Бу ноёб дурдоналар инсонларнинг маънавий оламини бойитади, бадиий дидини оширади, руҳиятини тарбиялайди. Бу ўз навбатида кишиларни бадиий-аҳлоқий ва умуминсоний дунё қарашларини шакллантиришда, маданий даражасини юксалтиришда хизмат қилади. Уста ҳунарманд ўзи тайёрлаган ёғоч ўймакорлиги маҳсулотлари асосида уй-музейи ташкил қилиб, Хива шаҳрига ташриф буюраётган сайёҳлар ва меҳмонлар эътиборига тушди.
Хива шаҳри ёдгорликларидаги ўйма нақшли эшик, дарвоза, устун ва устун тошлардаги нақшлар таҳлил қилиб қаралса, уларнинг қайси юз йилликка мансуб эканлигини билиш мумкин. Чунки бу ўйма нақшлар бир-биридан нақши билан фарқ қилибги-на қолмай, уларнинг кўпчилигида ишланган йили ва устанинг номи, Қуръон оятлари ва ҳадислар ҳамда ибратли сўзлар битилган.
1000 ойни қаршилаган 84 ёшли Анабиби момо ўғли Одамбойни ҳар куни: "Ҳунарингдан, умрингдан барака топ!" де-я дуолар қилади. Одамбой турмуш ўртоғи Наргизахон билан 4 нафар фарзандни оқ ювиб, оқ тараб вояга етказмоқдалар. Абдулла ва Абдулазизлар ота изидан бориб, ёғоч ўймакорлиги сир-асрор-ларини эгалламоқдалар. Катта қизи Саидахон тикувчилик ҳунарини эгаллаган. Кичиги Муслимахон эса мактабдан бўш вақтларида опасига эргашиб, кўникма ҳосил қилмоқда.
Уста Одамбой Машариповнинг жилоланаётган нақшларини дунёнинг турли бурчакларида учратиш мумкин. Ўзбекистоннинг барча вилоятлари, Москва, Қозоғистон сафарларида ҳам бўлган.
Ш.МАЙЛИЕВА,
“Ичон-қалъа” давлат музей-қўриқхонаси Хоразм амалий
санъати бўлими илмий ходими.
|
